День: 1 декабря 2022

•Ներկայացրե՛ք Վանի տերության սահմանները Արգիշտի թագավորի օրոք։

•Մինչև ու՞ր էին ձգվում Արգիշտի Ա-ի քաղաքական ազդեցության ոլորտները։

• Համեմատե՛ք Արգիշտի Ա-ի և Սարդուրի Բ-ի նվաճումները։

Տարածաշրջանը- հայկական լեռնաշխարհ

Ձեռքերի բռնվածքը- Չափավոր հանդարտի դեպքում՝ ճկույթներով, արագի դեպքում՝ ուսերից

«Վեր-վերին» համայնքային պար է, որը պատկանում է երկու գնալ մեկ դառնալ պարաընտանիքին։ ՈՒնի դեպի վեր ձգվելու, բարաձրանալու խորհուրդ։ Կոմիտասի բնութագրմամբ «Վեր-վերին» թռնոցի պար է։

Գրաբարում այս պարաձևը կոչվում էր «Վերնապար», այսինքն՝ «պար դեպի վեր» կամ «վեհամբարձ պար»: Հայկական պարերում թռիչքների և ոստյունների բովանդակությունը եղել է պարողների ձգտումը թռիչքների բարձրությամբ մոգական ազդեցություն թողնել բույսերի, թռչունների, կենդանիների, ինչպես նաև սեփական ժառանգության աճի վրա:

Պարը բաղկացած է երկու մասից՝ չափավոր հանդարտ և թռնոցի։

Պարաքայլերը՝

Դանդաղ հատվածի պարային քայլերն են.

• աջ ոտքը դրվում է դեպի աջ
• ձախ ոտքը խաչվելով անցնում է աջ ոտքի վրայով
• աջ ոտքը կրկին դրվում է դեպի աջ
• խաղում է ձախ ոտքը, ապա դրվում է դեպի ձախ
• խաղում է աջ ոտքը

Արագ հատվածի պարային քայլերն են.

• ձախ ոտքի վրա կատարվում է թռիչք և աջ ոտքը դրվում է դեպի աջ
• ձախ ոտքը խաչվելով անցնում է աջ ոտքի վրայով
• երկու ոտքով թռիչք է կատարվում դեպի աջ
• խաղում է ձախ ոտքը
• երկու ոտքով թռիչք է կատարվում դեպի ձախ
• խաղում է աջ ոտքը

1. Ի՞նչ է մեխանիկական շարժումը:
2. Ի՞նչի նկատմամբ է շարժվում գետում լողացող ձուկը:

1. Ե՞րբ են մարմինները փոխում իրենց շարժման արագությունը:
2. Ի՞նչ է բնութագրում ուժը:
3. Ի՞նչ տառով են նշանակում ուժը:

1.  Տրված բաղադրյալ բառերի առաջին բաղադրիչները փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:

Կրծքավանդակ, ջրաման, միալար, նրբագեղմ, ամրակուռ, երկաթագիր, հորդահոս, լիահույս:

Կրծքավանդակ-Ճաղաանդա

ջրաման-հացաման

միալար-էլեկտրալար

նրբագեղմ-հարթագեղմ

ամրակուռ-

երկաթագիր-սրբագիր

հորդահոս-արագահոս

լիահույս-

2. Տրված բառազույգերի բաղադրիչները տեղափոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր: Տրված և ստացված բառերն արմատների միջոցով բացատրի՛ր:

Օրինակ՝

ամփոփաթերթ, ծաղկագիր — ամփոփագիր, ծաղկաթերթ:

Ծովասուն, ձեռնամարտ:Ծովամարտ, ձեռնասուն:

Բևեռախույզ, երկրամերձ-Բևեռամերձ, երկրախույզ

Ձկնակեր, մարդավաճառ-Ձկնավաճառ, մարդակեր

3. Կետերը փոխարինի՛ր փակագծում տրված բառերից մեկով:

Նրա ստեղծած զարդանկար  հնագույն արվեստն է հիշեցնում: (Նկարազարդ, զարդանկար)

Ծննդյան օրը փոքրիկին նկարազարդ մի գիրք նվիրեցին: (Նկարազարդ, զարդանկար)

Հագին նախշազարդ կտորից սովորական զգեստ էր, որ նրան շատ էր սազում: (Զարդանախշ, նախշազարդ)

Տաճարի զարդանախշ արտացոլված է մեր երկրի բնությունը: (Զարդանախշ, նախշազարդ)

Նրա գրամեքենան ամբողջ ցերեկը չխկչխկում էր: (Մեքենագիր, գրամեքենա)

Ինձ մեքենագիր էջեր տվեց ու խնդրեց, որ անպայման կարդամ: (Մեքենագիր, գրամեքենա)

4. Յուրաքանչյուր շարքից մի բաղադրիչ ընտրի՛ր և կազմի՛ր բաղադրյալ բառեր: Նշի՛ր, թե ինչ հնչյունափոխության կատարվեց:

ա) Լույս, թույն, կենդանի, տեր, մեջ, ուղի, անուրջ, կամուրջ, կատու:

բ) Ություն, բար, վոր, ակ, ել, երես, ազգի, ուկ, կից:

թունավոչ ույ-ու

կատվուկ ու-վ

կենդանազգի ի-x

տիրել ե-ի

կամրջակ ու-[ը]

անրջաբար ու-x

ուղեկից ի-x

1. Տրված բաղադրյալ բառերի առաջին բաղադիչները փոխելով՝ ստացի՛ր նոր բարդ բառեր:

Վարդագույն, ճերմակահեր, օձաձև, արշավախումբ, սևաչյա, շիկահեր, շղթայակապ:

Վարդագույն-Դարչնագույն

ճերմակահեր-Ալեհեր

օձաձև-Ձվաձև

արշավախումբ-Նվագախումբ

սևաչյա-Կապտաչյա

շիկահեր-Ալեհեր

շղթայակապ-Կապկպված

Օրը դանդաղ էր անցնում։ Արդեն վաղուց էր կեսօր, որի մասին ասել էր հայրիկը, բայց ոչ ոք նոր նվեր չէր բերում։

Բոսսեն ու Բետանը, որոնց ամառային արձակուրդները դեռ չէին սկսվել, վերադարձան դպրոցից եւ իսկույն փակվեցին Բոսսեի սենյակում։ Մանչուկին նրանք ներս չթողեցին։ Նախասենյակում կանգնած՝ փակ դռան հետևից նա լսում էր Բետանի քրքիջը եւ ինչ-որ թղթերի խշխշոց։ Հետաքրքրությունից քիչ էր մնում՝ պայթեր։

Քիչ հետո նրանք դուրս եկան սենյակից, և Բետանը ծիծաղելով Մանչուկին մեկնեց մի փաթեթ։ Մանչուկը շատ ուրախացավ եւ արդեն ուզում էր փաթեթը բացել, երբ Բոսսեն ասաց.

― Սպասի՛ր, նախ վրան փակցրած ոտանավո՛րը կարդա.

Քույր ու եղբայր, մեր Մանչու՜կ,
Քեզ մի շուն ենք նվիրում.
Նա չի հաչում, չի ցատկում
Եվ ոչ ոքի չի կծում։
իսկ շնիկի թաթիկները,
Ականջներն ու կարճ պոչիկը,
կարված են սեւ թավիշց…

Մանչուկը լուռ էր. նա ասես քարացել էր։

― Դե՛, իսկ հիմա կարող ես բացել, ― ասաց Բոսսեն։

Բայց Մանչուկը փաթեթը շպրտեց, եւ արցունքները հեղեղի նման սկսեցին հոսել աչքերից։

― Քեզ ի՞նչ պատահեց, Մանչու՚կ, ի՞նչ պատահեց, ― վախեցած ասաց Բետանը։

― Լաց մի՛ լինիր, Մանչուկ, պետք չէ, ― շփոթված կրկնում էր Բոսսեն. զգացվում էր, որ նա շատ էր վշտացած։

Բետանը գրկեց Մանչուկին։

― Ների՛ր մեզ, Մանչու՚կ։ Մենք ուզում էինք կատակ անել, հասկանում ես։

― Դուք գիտեիք, ― ասում էր նա հեծկլտալով, ― դուք շատ լավ գիտեիք, որ ես կենդանի շնիկ էի երազում և ոչ թե…

Մանչուկը վազեց իր սենյակը եւ նետվեց անկողնու վրա։ Բոլորը գնացին նրա հետևից, բայց Մանչուկը նրանց վրա ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում, նա այնպես էր լալիս, որ ամբողջ մարմինը ցնցվում էր։

Ծննդյան օրը փչացավ։ Մանչուկը որոշել էր ամբողջ օրն ուրախ լինել, եթե նույնիսկ նրան շնիկ չնվիրեին։ Բայց նվեր ստանալ թավշե՜ շնիկ… ո՛չ, դա արդեն դիմանալու բան չէր։

Եվ երբ հիշում էր այդ մասին, նրա արցունքներն ավելի առատ էին թափվում, եւ գլուխը ավելի խորն էր թաղվում բարձի մեջ։

Ծննդյան օրվա ուրախությունր կորել էր, եւ այլեւս ոչինչ չէր կարող փոխվել։

Ո՛չ, Մանչուկն այլեւս երբեք ուրախ չի լինի։ Ավելի լավ է հենց հիմա մեռնի, և այն ժամանակ Բոսսեն ու Բետանը թող իրենց վերցնեն թավշե շնիկը, որ միշտ հիշեն, թե ինչքա՛ն անխիղճ վարվեցին իրենց փոքր եղբոր հետ նրա ծննդյան օրը, երբ նա կենդանի էր…

Հանկարծ Մանչուկն զգաց, որ բոլորը՝ թե հայրիկը, թե՛ մայրիկը, թե՛ Բոսսեն ու Բետանը, կանգնած են իր մահճակալի մոտ։

― Լսի՛ր, Մանչու՚կ, այնտեղ՝ դրսի դռան մոտ, ինչ-որ մեկր քեզ է սպասում, ― ասաց հայրիկը։

― Երեի Գունիլլան է կամ Քրիստերը, ― դժգոհ քրթմնջաց նա։

― Ո՛չ, նրա անունը Բիմբո է, ― ասաց մայրիկը։

― Ես ոչ մի Բիմբո չեմ ճանաչում, ― փնթփնթաց Մանչուկը։

― Գուցե, ― ասաց մայրիկը, ― բայց նա շատ է ցանկանում քեզ հետ ծանոթանալ։

Հենց այդ րոպեին նախասենյակից կամաց հաչոց լսվեց։

Մանչուկը համառորեն գլուխը չբարձրացրեց. իսկապես ժամանակն է, որ ինքը հրաժարվի բոլոր տեսակի երազանքներից…

Բայց նախասենյակից նորից հաչոց լսվեց։ Կտրուկ շարժումով Մանչուկը նստեց։

― Այդ ի՞նչ է, շու՞ն, ― հարցրեց նա։

― Այո՛, ― ասաց հայրիկը, ― շուն է։ Քո շունն է։

Այդ ժամանակ Բոսսեն նետվեց նախասենյակ եւ մի րոպե անց ներս մտավ՝ ձեռքին բռնած մի փոքրիկ կարճամազ տաքսա՛։

― Այս իսկական շնիկն ի՞մն է , ― շշնջաց Մանչուկը։

Արցունքները սառեցին Մանչուկի աչքերում, երբ նա ձեռքերը մեկնեց դեպի Բիմբոն։ Մանչուկը վախենում էր, որ շնիկը հանկարծ գոլորշի կդառնա ու կան հետանա։ Բայց Բիմբոն չանհետացավ։ Մանչուկը գրկել էր Բիմբոյին, իսկ նա լիզում էր Մանչուկի այտերը եւ բարձրաձայն հաչում։

― Դե՛, այժմ դու երջանրի՞կ ես, Մանչու՚կ, ― հարցրեց հայրիկր։

Մանչուկը միայն հառաչեց։ Մի՞թե հայրիկը դեռ կասկածում է։ Նա այնքան երջանիկ էր, որ նրա ներսում՝ սրտի մեջ թե ստամոքսում, ինչ-որ բան էր կատարվում։ Ո՞վ գիտե, գուցե հենց այդպե՞ս է լինում, երբ երջանիկ ես։

― Բի՜մբո, փոքրի՜կ Բիմբո, դու իմ շնի՜կն ես։

Հնչեց դռան զանգը։ Գունիլլան ու Քրիստերն էին եկել։ Մանչուկր բղավելով վազեց նրանց ընդառաջ.

― Ինձ շնի՜կ են նվիրել։

― 0՜, ինչ լա՜վն է, ֊բացականչեց Գունիլլան, բայց իսկույն իրեն հավաքեց ու հանդիսավոր ասաց. ― շնորհավոր ծննդյանդ օրը։ Ահա՛ քեզ նվեր՝ ինձնից ու Քրիստերից։

Եվ նա Մանչուկին մեկնեց մի տուփ կոնֆետ, իսկ հետո պպզեց Բիմբոյի առջեւ ու կրկնեց.

― Օ՜յ, ինչ լա՜վն է։

Մանչուկի համար շատ հաճելի էր լսել այդ խոսքերր։

Մանչուկը Գունիլլային ու Քրիստերին հրավիրեց տոնական սեղանի մոտ։

Հենց այդ րոպեին մայրիկր մեծ սկուտեղով բուտերբրոդներ եւ ահագին թխվածք բերեց։ Սեղանի կենտրոնում արդեն դրված էր անվանական տորթը՝ ութ վառվող մոմերով։ Հետո մայրիկր վերցրեց տաք շոկոլադով լի ամանը, գավաթները լցրեց, որ դուրս գնա։

― Իսկ մենք չե՞նք սպասելու Կառլսոնին, ֊ զգույշ հարցրեց Մանչուկր։

Մայրիկը գլուխն օրորեց։

― Ո՛չ, ես կարծում եմ, որ չարժե սպասել։ Ես հավատացած եմ, որ նա այսօր չի գա։ Եվ, րնդհանրապես, արի մոռանանք նրան, չէ՞ որ հիմա դու Բիմբո ունես։

Իհարկե, Մանչուկն այժմ Բիմբո ուներ, բայց եւ այնպես շատ էր ուզում, որ այսօր Կառլսոնն էլ ներկա լիներ։

Մանչուկր Բիմբոյին դրեց զամբյուղի մեջ և ինքն էլ նստեց սեղանի մոտ։

Հենց այդ րոպեին լուսամատի մյուս կողմում լսվեց շարժիչի ծանոթ դժժոցը, եւ սենյակ թռավ Կառլսոնը։

― Դուք արդեն սեղան եք նստել, ― գոչեց նա, ― եւ երեւի արդեն ամեն ինչ կերել եք։

Մանչուկը հանգստացրեց նրան՝ ասելով, թե սեղանը դեռ լիքն է ուտելիքներով։

― Իսկ դու չե՞ս ցանկանում Մանչուկին շնորհավորել ծննդյան օրվա առթիվ, ― հարցրեց նրան Գունհլլան։

― Այո՛, այո՛, ինչպե՞ս չէ, շնորհավորում եմ, ― ասաց Կառլսոնը, ֊ իսկ որտե՞ղ նստեմ։

Մայրիկն այդպես էլ չէր դրել չորրորդ գավաթը, եւ երբ Կառլսոնն այդ նկատեց, կախեց վարի շուրթն ու փքվեց։

― Ես չե՛մ խաղա։ Սա անարդարացի է։ Ինչո՞ւ ինձ համար գավաթ չեն դրել։

Մանչուկն իսկույն իր գավաթը տվեց նրան, իսկ ինքը աննկատ գնաց խոհանոց՝ իր համար մեկ ուրիշը բերելու։

― Կա՚ռլսոն, ― ասաց Մանչուկը՝ սենյակ վերադառնալով, ― ես մի շուն եմ նվեր ստացել, նրա անունը Բիմբո է։ Ահա նա։

Եվ Մանչուկը ցույց տվեց քնած շնիկին։ ― Դա հրաշալի նվեր է, ― ասաց Կառլսոնր։ ― Տու՛ր ինձ, խնդրեմ, այս ապուխտով բուտերբրոդը, դա էլ, այն մյուսն էլ… Օ՜, ― գոչեց հանկարծ Կառլսոնը, — քիչ մնաց մոռանայի։ Ես էլ եմ քեզ նվեր բերել։ Աշխարհի ամենալավ նվերր… ― Կառլսոնը տաբատի գրպանից դուրս բերեց մի սուլիչ և մեկնեց Մանչուկին։ ― Այժմ դու կարող ես սրանով կանչել քո Բիմբոյին։ Ես իմ շներին սուլիչով եմ կանչում։ Չնայած իմ բոլոր հազար շների անունը Ալբերգ է, և նրանք բոլորն էլ թռչում են…

― Ինչպես թե բոլորի անունն էլ Ալբերգ է…, ― զարմացավ Քրիստերը։

― Շնորհակալ եմ սուլիչի համար, սիրելի Կառլսոն, ― ասաց Մանչուկը։ ― Շատ հաճելի կլինի, երբ ես սրանով իմ Բիմբոյին կանչեմ։ ― Բայց նկատի՛ ունեցիր, որ ես հաճախ քեզնից կվերցնեմ այդ սուլիչը։ Շատ, շատ հաճախ, ― ասաց Կառլսոնը ու նորից սկսեց բուտերբրոդներ ուտել։

Գանիլլան, Քրիստերն ու Մանչուկն էլ էին արագ ուտում՝ վախենալով, թե իրենց ոչինչ չի մնա, բայց լավ էր, որ մայրիկը բուտերբրոդներ շատ էր աատրաստել։

Այդ ընթացքում մայրիկը, հայրիկը, Բոսսեն ու Բետանը նստած էին ճաշասենյակում։

― Տեսեք, թե երեխաներն ինչքա՜ն խելոք են, — ասաց մայրիկը։ — Ես ուղղակի երջանիկ եմ, որ վերջապես Մանչուկը շնիկ ունեցավ։ Ճի՛շտ է, շնիկը խնամք է պահանջում, բայց ինչ արած։

― Այո՛, ես այժմ համոզված եմ, որ նա կմոռանա տանիքում ապրող Կառլսոնի մասին հնարած հեքիաթները, ― ասաց հայրիկը։

Այդ րոպեին Մանչուկի սենյակից լսվեց երեխաների ծիծաղն ու խոսակցությունը։

― Եկեք գնա՛նք այնտեղ ու նրանց նայենք։ Այնքան լավն են այդ երեխաները, ― առաջարկեց մայրիկը։

Եվ նրանք բոլորը միասին գնացին՝ նայելու, թե ինչպե՛ս է Մանչուկը տոնում իր ծննդյան տարեդարձը։

Դուռը հայրիկը բացեց։ Բայց առաջինը մայրիկը ճչաց, որովհետև առաջինը նա տեսավ փոքրիկ, հաստլիկ մարդուկին, որը նստել էր Մանչուկի կողքին։

Այդ հաստլիկ մարդուկի դունչը մինչև ականջները փրփրացրած սերուցքի մեջ էր։

― Ես հիմա կուշաթափվեմ, — ասաց մայրիկը։

Հայրիկը, Բոսսեն ու Բետանը լուռ կանգնել էին և աչքները լայն բացած՝ նայում էին։

― Տեսնու՞մ ես, մայրի՛կ, այնուամենայնիվ, Կառլսոնը ինձ հյուր եկավ, ― ասաց Մանչուկը։ ― 0՜, ի՜նչ հրաշալի ստացվեց իմ ծննդյան տարեդարձը։

Փոքրիկ, հաստլիկ մարդուկը մատներով սրբեց շրթունքների սերուցքը եւ իր թմբլիկ ձեռքը այնպես եռանդով սկսեց թափահարել ու ողջունել մայրիկին, հայրիկին, Բոսսեին ու Բետանին, որ սերուցքի փաթիլներն այս ու այն կողմ թռան։

― Ողջու՜յն, ― գոչեց նա, ― մինչեւ օրս ձեզ բախտ չէր վիճակվել ինձ տեսնել։ Ինձ կոչում են Կառլսոն, ես ապրում եմ տանիքում… է՜յ, Գունի՜լլա, Գունի՜լլա, այդ ի՞նչ ես անում, ինչո՞ւ ես այդքան շատ տորթ դնում քո ափսեն, չէ՞ որ ես էլ եմ ոզում ուտել…

Եվ Նա բռնեց Գանիլյայի ձեռքը, որն արդեն ափսեի միջից վերցրել էր մի կտոր տորթ, ու ստիպեց նրան, որ նորից տեղը դնի։

― Առաջին անգամ եմ այսպիսի բկլիկ աղջիկ տեսնում, — ասաց Կառլսոնը և իր ափսեին մի մեծ կտոր տորթ դրեց։ ― Աշխարհի ամենալավ տորթ ուտողը Կառլսոնն է, որն ապրում է տանիքում, ― ասաց նա և ուրախ ժպտաց։

― Եկեք գնա՛նք այստեղից, — ասաց մայրիկը։

― Այո՛, լավ կլինի, որ գնաք, թե չէ ես ձեզանից ամաչում եմ, ― ասաց Կառլսոնը։

Երբ նրանք դուրս եկան Մանչուկի սենյակից, հայրիկը դիմեց մայրիկին, Բոսսեին ու Բետանին.

― Խոստացեք ինձ, ― ասաց նա, ― որ երբեք ե ոչ ոքի չեք պատմի այն, ինչ տեսանք։

― Ինչո՞ւ, ― հարցրեց Բոսսեն։

― Որովհետև մեզ ոչ ոք չի հավատա, ― ասաց հայրիկը, ― իսկ եթե որեէ մեկն էլ հավատա, ապա իր հարցուփորձով մինչև մեր կյանքի վերջը մեզ հանգիստ չի տա։

Հայրիկը, մայրիկը, Բոսսեն ու Բետանը խոստացան միմյանց, որ երբեք ոչ ոքի չեն պատմի այդ զարմանալի ընկերոջ մասին, որին իր համար ճարել էր Մանչուկը։

Նրանք պահեցին իրենց խոստումը։ Եվ մինչև այսօր ոչ ոք ոչ մի խոսք չի լսել Կառլսոնի մասին։ Այդ պատճառով էլ Կառլսոնր շարունակում է ապրել իր փոքրիկ տնակում, որի մասին ոչ ոք ոչինչ չգիտե, չնայած այդ տնակր գտնվում է Ստոկհոլմի մի շատ սովորական փողոցի շատ սովորական շենքի տանիքում։ Եվ Կառլսոնր մինչև այժմ էլ հանգիստ իր համար զբոսնում ու ինչքան ուզում չարաճրճիություններ է անում, չէ՞ որ նա աշխարհի ամենալավ չարաճճին է։

Երբ կարկանդակներր, տորթն ու բուտերբրոդներր վերջացան, Քրիստերն ու Գունիլլան գնացին տուն, իսկ Բիմբոն խորը քնել էր իր զամբյուղի մեջ։ Մանչուկր որոշեց հրաժեշտ տալ Կառլսոնին։

Կառլսոնր նստած էր լուսամատի գոգին՝ պատրաստ թռչելու։ Քամին տատանում էր վարագույրներր, բայց տաք էր, որովհետև արդեն ամառ էր։

― Իմ սիրելի՜, սիրելի՜ Կառլսոն, դա առաջվա նման կապրե՞ս մեր տանիքում,երբ ես վերադառնամ տատիկի մոտից, ― հարցրեց Մանչուկր։

― Հանգիստ, միայն թե հանգիստ, ― ասաց Կառլսոնր։ ― Իհա՛րկե, եթե միայն իմ տատիկր թույլ տա իր մոտից վերադառնալ։ Իսկ դա առայժմ անհայտ է, որովհետև նա ինձ համարում է աշխարհի ամենալավ թոռնիկը։

Այդ րոպեին նա սեղմեց փոքրիկ կոճակր, և շարժիչն սկսեց աշխատել։

― Երբ ես վերադառնամ, մենք ավելի շատ տորթ կուտենք, ― ասաց Կառլսոնր։ ― Տորթից չեն գիրանում… Ցտեսությու՜ն, Մանչու՜կ։

― Ցտեսությու՜ն, Կա՜ռլսոն, ― պատասխանեց Մանչուկը։

Առաջադրանքներ 

2. Ներկայացրո՛ւ Մանչուկի զգացումները՝ թավշյա և իսկական շնիկները ստանալիս։ 

Մանչուկը շատ տխրեց երբ իրեն նվիրեցին թավշյա շնիկ և շատ ուրախացավ,երբ այդքան տխրելուց հետո ստացավ իսկական շնիկ։

3. Պատմի՛ր , ներկայացրո՛ւ քո զգացումները, երբ ծննդյանդ օրը սպասված նվեր ես ստացել։ 

Ես պարզապես շատ կուրախանայ։